De DEAKONY·KIST·TOT·VLEUTEN (1727) is terug!

Datum: 1 juli, door: de kerkrentmeesters

Vorige week vrijdag is de geconserveerde en gerestaureerde deakonykist terug gekomen op de plaats, waar ze al bijna 3 eeuwen huist, in onze kerk. De restaurateurs Van Drie en Hijman hebben prima vakwerk geleverd:

• het eikenhout (“vuil en schraal”) is schoongemaakt en opnieuw in de was gezet
• zwarte verkleuringen door vele, vele (!) spijkers in het hout zijn behandeld met oxaalzuur
• het paneel aan de linkerzijde is aangeheeld en weer verbonden met de bodem
• de witte verkleuring links voor is geretoucheerd
• de voorzijde midden onder is met stopwas in de juiste kleur gevuld
• de constructie van het onderstel is gerepareerd, aangevuld, verstevigd en passend gemaakt.
• de ontbrekende 3e sleutel is gereconstrueerd, zodat de set weer compleet is en de kist desgewenst kan worden afgesloten.
• in de kist is in het midden het ontbrekende schot herplaatst.

Hiermee is een historisch element van onze kerk voor het nageslacht behouden en kan het weer enkele decennia mee!

Voorlopig is de kist in de kerkzaal onder de orgeltrap geplaatst, zodat kerkleden en gasten het schitterende resultaat zélf kunnen bewonderen. 

Dank ook aan allen, die via een financiële bijdrage deze restauratie mogelijk hebben gemaakt. 

Over de restauratie van de diakoniekist uit 1727 (deel IV)

Datum 28 april 2021, namens de Wijkraad van Kerkrentmeesters, Jan Pronk

Laatste deel uit de serie over de Diakoniekist uit 1727, die momenteel in Utrecht wordt gerestaureerd 

Deel IV: Hoe is deze bewaarkist vervaardigd?
De kist doet in uitvoering denken aan de VOC-kisten uit dezelfde perioden maar is dan soberder in uitvoering. Uitzonderlijk is dan natuurlijk wel de ingesneden tekst in het deksel en de aanwezigheid van maar liefst drie sloten. Van de VOC-kisten is bekend dat ze werden vervaardigd en ingepakt in de toenmalige koloniën en  eenmaal in Nederland bleven ze vaak dienst doen als opbergruimte, soms vooral ook vanwege de insecten werende kwaliteit van de houtsoort. De kisten hadden standaard maten (onze kist incl. onderstel: 82 x 97 x 47 cm) die voldeden aan een vanwege het stapelen in het schip, ingevoerde module. Vaak werden ze hier op losse 'Hollandse' bolpoten geplaatst maar ook een onderstel zoals het hier toegepaste raamwerk met vierpoten kwam voor.

Bij de vervaardiging zal, ook gezien de 'eigenwijze' vormgeving, waarschijnlijk gebruik gemaakt zijn van Vleutense of Utrechtse ambachtslieden (schijnwerker en smid). 

Over de restauratie van de diakoniekist uit 1727 (deel III)

Datum 22 april 2021, namens de Wijkraad van Kerkrentmeesters

Hoe is deze bewaarkist in Vleuten gekomen?
Vleuten krijgt in 1727 Jacob Vlaer (1694-1760) als predikant. Jacob stamt uit een kapitaalkrachtige Utrechtse familie. Op 30 november 1690 treden zijn vader Simon Vlaer uit Utrecht (?? –1727(!)) en moeder Mechteld Cock uit De Meern in het huwelijk. Vader is notaris in Utrecht maar bijvoorbeeld ook schout van Ouden Rijn en Heycop. In het jaar 1692, waarin Jacob’s oudere broer Everhard wordt geboren, treed Simon toe tot het gilde van beurshandelaren. Twee jaar later wordt Jacob, zijn tweede zoon, geboren. Everhard is voorbestemd om in de voetsporen van zijn vader te treden en wordt notaris maar is vooral ook een grote naam in de financiële wereld in Utrecht. Het notarishuis van vader fungeert al als een bank maar broer Everhard zal in 1748 de grondlegger zijn van Vlaer & Kol, de eerste en daarmee oudste
bank van Nederland.

Jacob gaat theologie studeren en hij kan na zijn afstuderen direct terecht in Vleuten. Op 18 januari overlijdt zijn vader. Op 29 juni 1727 wordt hij als proponent (kandidaat-) predikant aangesteld. Het is aannemelijk dat hij bij zijn officiële aanstelling de bewaarkist voor de diaconie, als geschenk heeft mogen ontvangen of zelf heeft geschonken. Een geschenk met een knipoog naar zijn afkomst. Jacob is van 1727 tot aan zijn dood in 1760 predikant van de oude Willibrorduskerk en als zodanig lange tijd direct betrokken bij de diaconie. Mogelijk was hij tevens een van de drie bevoegden die gezamenlijk de kist open maakten.

Twee van de drie sleutels zijn terecht. De kist staat sinds eind maart in het atelier van Hijman en Van Drie om gerestaureerd te worden. Afgelopen week zijn in Utrecht enkele oude sleutels getest op de sloten van de Diaconiekist. Twee sleutels blijken te passen op de sloten II en III. Er wordt nu onderzocht of de ontbrekende sleutel voor slot I alsnog bijgemaakt kan worden. De restaurator is daar optimistisch over.

Text...

Text...

Over de restauratie van de diakoniekist uit 1727 (deel II)

Datum 15 april 2021, namens de Wijkraad van Kerkrentmeesters

Beveiliging van de inhoud van de kist
De diaconie in Vleuten blijkt, volgens gegevens van Het Utrechts Archief, al in 1644 te functioneren. Sinds 1671, het jaar dat ds. van Hattum zijn werkzaamheden als Vleutens predikant start, wordt een goede registratie van in- en uitgaven bijgehouden waaruit het functioneren van De Diaconie blijkt. De aanwezigheid van de drie
sloten op de kist toont nog eens het streven aan om het principe te bewaken dat diaconie nooit voor persoonlijk gewin mag worden aangewend.

Dat het veiligstellen van de kistinhoud niet vanzelfsprekend is, blijkt bijvoorbeeld in 1775 als problemen in 1773 te Amersfoort leiden tot een ‘Reglement nopens ’t bestier van DiaconiePenningen en de Bedeelinge der Armen’, die ook voor Vleuten gingen gelden. In Artikel I wordt gesteld dat overal een Diaconiekist aanwezig moet
zijn die is voorzien van meerdere van elkaar verschillende sloten. In het geval van twee sloten krijgt de predikant de eerste sleutel en de oudste diaken de tweede  sleutel. In het geval dat er drie sloten zijn zal de oudste diaken de extra sleutel in bewaring houden voor een derde persoon. In de kist zullen moeten bewaard worden: “Al het geld, Effecten, Documenten, Alles wat de Diaconie van eenige waarde bezit en Sleutels der Armbossen (collecte bussen)”. 

Inderdaad mag de kist mag pas dan geopend of gesloten worden als de Predikant en de Kerkenraadsleden, die de sleutels van de kist in bewaring hebben aanwezig zijn. Artikel II stelt dat er een specifieke en nauwkeurige lijst moet bijgehouden van “de Diaconie-gelden, huizen, obligaties, landeriyen en wat er verder nog aan bezittingen is”. De lijst zal jaarlijks gebruikt dienen te worden om de volledigheid van de inhoud van de kist te controleren en tenslotte worden geaccordeerd.

ps: Inmiddels zijn 2 van de 3 ontbrekende sleutels mogelijk gevonden. Komende week wordt gekeken of ze passen op de sloten van de kist.

Text...

Over de restauratie van de diakoniekist uit 1727 (deel I)

Datum 8 april 2021, namens de Wijkraad van Kerkrentmeesters

Op woensdag 31 maart jl. hebben Nico Hijman en Vincent van Drie, meubelrestauratoren uit Utrecht, de diaconiekist meegenomen naar hun werkplaats. Daar wordt de kist in de komende weken gerestaureerd en geconserveerd. Omdat dit achterstallig onderhoud betreft en het uiterlijk niet wordt gewijzigd, is er géén vergunning van de RCE (Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed) nodig. Hiermee is de laatste fase gestart van de verbouwing en herinrichting van de kerkzaal, die in de komende maanden onder meer de volgende activiteiten zal omvatten:
• Nieuwe kast voor de consistorie (planning: medio 2021)
• Restauratie van de preekstoel (planning: september 2021)
• Herinrichting van de gedachte-nis
• Vervanging van de huidige stoelen uit 1970/71

De eerder genoemde meubelrestauratoren hebben de historie van zowel de preekstoel als de diaconiekist grondig bestudeerd en beschreven.

In de komende artikelen krijgt u uit die beschrijving nadere informatie over dit bijzondere meubelstuk: Historie van “DE DEAKONY KIST TOT VLEUTEN 1727”

Beschrijving van de kist
Bewaarkist voor waardevolle zaken die direct verband houden met de realisering van de zorg voor de behoeftige medemens binnen de kerkgemeenschap door de Diaconie. De kist staat op een onderstel en is vervaardigd uit eikenhout dat in de was is geboend en is voorzien van ijzeren beslag. Het meubel heeft aan de zijden en
achterwand vlakke panelen terwijl het eveneens vlakke deksel, aan voor-, linker- en rechterzijde, een geprofileerde rand heeft. Van het uit twee verlijmde delen  samengesteld deksel is de lijmnaad inmiddels los gekrompen. Het voorste deel toont de ingesneden tekst: DE DEAKONY KIST TOT VLEUTEN 1727.

Aan de voorzijde lijkt een paneel in een raamwerk aanwezig. Dit beeld ontstaat door een uitgegronde verdieping in het massieve paneel. De hoeken van de kist zijn telkens versterkt met tweestuks platte ijzeren hoekstukken die aan de einden een kleine decoratie hebben. De bevestigingswijze van de scharnieren en de slotvangen
is aan de buitenzijde zichtbaar door de bolkoppen van grote ijzeren nagels. De ovaalvormige hangende handvatten zijn met scharnierogen aan de zijwanden bevestigd. Het meubel rust op een los onderstel bestaande uit een raamwerk met poten en staat daarop binnen een opstaande profiellijst. De vier gedraaide poten zijn in het raamwerk verbonden met in verstek samenkomende open pen-en-gat verbindingen die getoogd zijn (geborgd met houten nagels).

Ongetwijfeld heeft het meubel vanaf het begin dienst gedaan als een soort kluis. De kist heeft maar liefst drie sloten die met reden, van elkaar verschillend zijn uitgevoerd. De toegang is uitsluitend mogelijk met drie verschillende sleutels. Iedere sleutel hoort te worden beheerd en gebruikt door één andere persoon opdat met
betrekking tot de omgang met de inhoud toezicht op en controle van elkaar gegarandeerd is. Het openen is pas dan mogelijk als de drie bevoegden aanwezig zijn.
 

Text...

3e collecte weer bestemd voor de Preekstoel en Diaconiekist

Datum 8 april 2021, namens de Wijkraad van Kerkrentmeesters

In de 40-dagen periode was de opbrengst van de 3e collecte bestemd was voor de zending. Sinds Pasen staat het oorspronkelijke doel, de financiering van de
restauratie van de kerkzaal, weer centraal. Weliswaar is de bouwkundige verbouwing vorig jaar afgerond, maar dit kalenderjaar staan nog enkele deelprojecten in de planning. Er worden bij fondsen en stichtingen subsidies aangevraagd, maar uw financiële bijdragen blijven van harte welkom. 
Hierboven is al beschreven dat onlangs begonnen is met de restauratie van de diaconiekist. Dezelfde meubelrestauratoren gaan in september aan de slag met de restauratie van de preekstoel. Men verwacht hiervoor twee tot drie weken nodig te hebben. Dat werk zal dan in de kerkzaal worden uitgevoerd, zodat u de vorderingen goed kunt volgen.

Voordat de restaurateurs aan de slag gaan, zal aannemer Kok uit De Meern de constructie achter de preekstoel aanpassen. Vanaf komende maand volgen op deze projectenwebsite enkele interessante artikelen over de historie van onze preekstoel. Zo hebben de meubelrestauratoren de zeer waarschijnlijke maker (die was tot nu toe onbekend) van onze preekstoel gevonden.